ตุ้มดอย ๑

Okia birmanica (Kuntze) H. Rob. et Skvarla

ไม้ล้มลุกปีเดียว ลำต้นมีขนประปราย ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปใบหอก ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง โปร่ง ออกที่ปลายยอด ช่อย่อยแบบช่อกระจุกแน่น วงใบประดับรูปกึ่งทรงกลม ช่อย่อยมีแต่ดอกย่อยวงในแบบเดียว มีใบประดับคล้ายใบ ดอกย่อยเป็นดอกสมบูรณ์เพศ สีม่วงหรือสีขาว โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด ผลแบบผลแห้งเมล็ดล่อน รูปคล้ายทรงกระบอก มีสัน ๑๐ สัน มีกลีบเลี้ยงติดทนแบบแพปพัสลักษณะเป็นขนแข็ง เรียง ๒ ชั้น มีเมล็ด ๑ เมล็ด

ตุ้มดอยชนิดนี้เป็นไม้ล้มลุกปีเดียว สูง ๑-๒ ม. ลำต้นมีขนประปราย

 ใบเดี่ยว เรียงเวียน รูปใบหอก กว้าง ๑-๕ ซม. ยาว ๕-๒๐ ซม. ปลายเรียวแหลม โคนสอบเรียว ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบบางคล้ายกระดาษ ด้านบนมีขนสากด้านล่างมีขนประปราย เส้นแขนงใบข้างละ ๘-๑๒ เส้น ก้านใบยาวได้ถึง ๒ ซม.

 ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง โปร่ง ออกที่ปลายยอด ช่อย่อยแบบช่อกระจุกแน่น วงใบประดับรูปกึ่งทรงกลม กว้าง ๐.๘-๑ ซม. ยาวประมาณ ๗ มม. ช่อย่อยมีแต่ดอกย่อยวงในแบบเดียว เส้นผ่านศูนย์กลาง ๐.๙-๑.๒ ซม. มีใบประดับคล้ายใบ เรียงเป็น ๔-๕ ชั้น ซ้อนเหลื่อมชั้นนอกรูปไข่หรือรูปรี มีขนคล้ายใยแมงมุม ปลายมน ชั้นกลางรูปไข่หรือรูปรี ปลายมน และชั้นในรูปขอบขนานปลายมน ฐานดอกร่วมนูน เกลี้ยง ดอกย่อยเป็นดอกสมบูรณ์เพศ มีประมาณ ๕๕ ดอก กลีบเลี้ยงลดรูปเป็นขนแข็ง ติดทน กลีบดอกสีม่วงหรือสีขาว โคนเชื่อมติดกันเป็นหลอด มีขนประปราย ปลายแยกเป็น ๕ แฉก รูปขอบขนาน เกสรเพศผู้ ๕ เกสร อับเรณูติดกันทางด้านข้างและหุ้มก้านยอดเกสรเพศเมีย รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ มี ๑ ช่อง มีออวุล ๑ เม็ด ก้านยอดเกสรเพศเมียรูปทรงกระบอก ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็น ๒ แฉก เรียวยาว โผล่พ้นหลอดกลีบดอก

 ผลแบบผลแห้งเมล็ดล่อน รูปคล้ายทรงกระบอกยาวประมาณ ๔ มม. มีสัน ๑๐ สัน มีหนามแหลมระหว่างสัน และมีกลีบเลี้ยงติดทนแบบแพปพัสลักษณะเป็นขนแข็งเรียง ๒ ชั้น ชั้นนอกสั้น ชั้นในยาวประมาณ ๗ มม. สีขาวมีเมล็ด ๑ เมล็ด


 ตุ้มดอยชนิดนี้มีเขตการกระจายพันธุ์ในประเทศไทยทางภาคเหนือและภาคตะวันตกเฉียงใต้ พบตามเขาหินปูน ที่สูงจากระดับทะเลปานกลาง ๖๕๐-๑,๐๐๐ ม. ออกดอกและเป็นผลเดือนกันยายนถึงธันวาคม ในต่างประเทศพบที่เมียนมา.

ชื่อหลักหรือชื่อทางการ
ตุ้มดอย ๑
ชื่อวิทยาศาสตร์
Okia birmanica (Kuntze) H. Rob. et Skvarla
ชื่อสกุล
Okia
คำระบุชนิด
birmanica
ชื่อผู้ตั้งพรรณพืช
- Kuntze, Carl Ernst Otto
- Robinson, Harold E.
- Skvarla, John Jerome
ช่วงเวลาเกี่ยวกับผู้ตั้งพรรณพืช
- Kuntze, Carl Ernst Otto (1843-1907)
- Robinson, Harold E. (1932-)
- Skvarla, John Jerome (1935-2014)
ผู้เขียนคำอธิบาย
ผศ. ดร.พิมพ์วดี พรพงศ์รุ่งเรือง